अनेक वेळा मुतखडा हे नाव ऐकले असेल परंतु तो निर्माण होण्यामागची कारणे आणि उपाय आज आपण या लेखाद्वारे जाणून घेणार आहोत. हा लेख संपूर्णपणे संदर्भ लेख आहे.
कुठल्या ही पदार्थाचे सेवन जास्त झाल्यास तो लवकर पचवला जात नाही, अशातच त्या पदार्थाचे बारीक कण मूत्रपिंडात साठत राहतात आणि त्याचे कालांतराने खडे बनतात. मग मूत्रमार्गात असे खडे आल्याने खूप वेदना सुरू होतात. जेवढे खडे निर्माण झाले असतील मग ते विविध प्रक्रियेद्वारे मुत्रा वाटे बाहेर फेकले जातात. परंतु ही प्रक्रिया खूप मोठी असते. याला खूप दिवस लागतात. त्यामुळे पचायला जड असणारे पदार्थ कमी सेवन करणे कधीही हितावह ठरते.
Table of Contents
मुतखडा होण्यामागची कारणे –
मूत्रमार्गात किंवा मूत्रपिंडात जे खडे निर्माण होतात त्यांना मुतखडा असे संबोधले जाते. असे खडे आपण डॉक्टरांकडे निदान केल्यानंतर पाहू शकतो. मुतखडा होण्याची अनेक कारणे सांगितली जातात परंतु त्यांचा संबंध किती सत्य आहे हे देखील पडताळून पाहिले पाहिजे. त्यापैकी काही कारणे पुढीलप्रमाणे
१ – बियाणेयुक्त फळे व भाज्या खाणे –
बियाणे युक्त भाज्या व फळे खाणे चांगले असते. परंतु त्याची मात्रा अधिक होऊ देऊ नका. व्यवस्थित पचन न झाल्याने त्यातील काही वरवरचा भाग हा मूत्रपिंडात साचू लागतो व्यवस्थित हालचाल व व्यायाम नसल्याने त्याचे विसर्जन व्यवस्थित होत नाही व मुतखडा निर्माण होतो.
२ – जंक फूड, मांसाहार आणि व्यसन –
कुठल्याही प्रकारचे व्यसन हे वाईटच असते. त्यातील विषारी पदार्थ हे व्यवस्थित विसर्जित होत नाहीत. अति प्रमाणात जंक फूड, मांसाहार आणि त्याबरोबर व्यसन केल्याने मुतखडा होऊ शकतो. शरीरातील न लागणारे घटक मुत्रा वाटे बाहेर फेकले जातात परंतु वारंवार या प्रक्रियेत अडथळा येत राहिल्यास मुतखडा होऊ शकतो.
३. कॅल्शिअमचे प्रमाण वाढल्याने
शरीरात नैसर्गिकरित्या कॅल्शिअम तयार झाले पाहिजे. जसे की सूर्यप्रकाश आणि विविध प्राणीजन्य आहार घेतल्याने कॅल्शिअम ची कमतरता पूर्ण होते. परंतु तुम्ही जर कॅल्शिअम च्या गोळ्या, पावडर सेवन करत असाल तर ते मात्र शरीरासाठी हानिकारक ठरेल. कॅल्शिअम व्यवस्थित शरीरात शोषले गेले पाहिजे. नाहीतर अधिकचे कॅल्शिअम मुतखडा होण्यास कारणीभूत ठरेल.
४. पाणी प्रमाण
शरीरात सर्व प्रक्रिया व्यवस्थित होण्यासाठी पाण्याची गरज असते. जर तुम्ही बैठे काम करत असाल आणि खाणे जास्त असेल तर नक्कीच तुम्ही स्थूल व्हाल. त्यातच जर पाणी कमी पिऊ लागला तर शरीरातील विषारी घटक बाहेर पडणार नाहीत. मूत्रपिंडात व मूत्रमार्गात अडथळा निर्माण होऊ शकतो.
खड्यांचे प्रकार –
१ – कॅल्शियमचे खडे
२ – युरिक आम्लाचे खडे
३ – सिस्टाईन खडे
४ – स्ट्रुव्हाईट खडे
मुतखडा झालेल्यांची लक्षणे –
१ – ओटीपोटाच्या खाली किंवा पाठीत वेदना सुरू होतात.
२ – एका किंवा दोन्ही बाजूला वेदना वाढत जाते व आखडल्यासारखी ही वेदना गुप्तांगाच्या भागात पसरते.
३ – मळमळणे, उलट्या सुरू होतात.
४ – वारंवार लघवी होणे. सारखे लघवीला जावेसे वाटणे. लघवीला कमी होणे. लघवीत अडथळा येणे. लघवीचा रंग बदलणे.
५ – लघवीची जागा दुखणे. वारंवार ताप व थंडी वाजून येणे.
मुतखडा संबंधित तपासणी आणि चाचण्या –
लघवीची तपासणी केली जाते. पोटाचा, मूत्रपिंडाचा एक्स – रे काढला जातो. पेशंटचे वक्तव्य व वेदना ध्यानात घेतल्या जातात. या सर्वांच्या निदानानंतर योग्य तो उपचार सुरू केला जातो. काही चाचण्या आणि तपासण्या केल्या जातात त्यांची नावे पुढीलप्रमाणे –
१ – मूत्रपिंडाचे अल्ट्रासाऊन्ड
२ – आयव्हीपी (इंट्राव्हेनस पायलोग्राम)
३ – ओटीपोटाची क्ष-किरण तपासणी
४ – रेट्रोग्रेड पायलोग्राम
५ – ओटीपोटाचा सीटी स्कॅन
६ – ओटीपोटाची । मूत्रपिंडाची एमआरआय
चाचण्यांमधून रक्त किंवा मूत्रातील कॅल्शियमची पातळी कळून येते. मूत्रमार्गाचे संक्रमण कळून येते. मूत्रवाहीनीत अडथळा निर्माण झालेला कळतो. मूत्रपिंडाचे झालेले नुकसान कळून येते.
Precautions to prevent kidney stone –
प्रतिबंध –
मुतखडा होऊच नये म्हणून जंक फूड, मांसाहार कमी करा. व्यसन करू नये. योग्य व्यायाम व शारीरिक हालचाल ठेवावी. द्रव पदार्थ सेवन करावेत. (पाणी, फळांचे ज्यूस, सरबत, काढा ई.)