षटतिला एकादशीचे महत्त्व अपरंपार आहे. खूप प्रयत्न करून देखील सुखाची, मोक्षाची प्राप्त होत नसेल तर या व्रताची सुरुवात करा. एकदा दालभ्य ऋषीने पुलस्त्य ऋषींना विचारले की मानवांनी इतकी पापे करुन देखील त्यांना नरक का मिळत नाही. यावर दिलेले उत्तर म्हणजे षटतिला एकादशी व्रत !नावावरूनच कळेल की सहा प्रकारे तिळाचा उपयोग करून हे व्रत पार पाडायचे असते. धार्मिकतेचा पडदा असलेले हे व्रत वैज्ञानिक दृष्ट्या आणि नैसर्गिकदृष्टया देखील तेवढेच सत्य आहे.
• व्रत पूर्वार्ध कथा व नियम –
दालभ्य ऋषी पुढे म्हणतात. लोकांची सर्व पापे कशी काय नष्ट होतात? त्यासाठी ते कोणते दानधर्म पुण्यकर्म करतात यावर कृपया मार्गदर्शन करावे. यावर पुलस्त्य ऋषी असे म्हणतात. तुम्ही खूपच गंभीर प्रश्न विचारला आहे तरीही अनादी देवकाना ज्याचे रहस्य माहीत नाही ते मी आज तुम्हाला सांगतो. माघ महिना सुरू होताच व्यक्तीने दररोज स्नान करुन शुद्ध रहावे. काम, क्रोध, लोभ, मोह, अहंकार, मत्सर आणि द्वेष टाळण्याचा प्रयत्न करावा. ईश्वराचे स्मरण करणे. पुण्य नक्षत्रात शेण, कापूस, तीळ घेऊन एकत्र हवन करावे. जर तो दिवस मूळ नक्षत्र आणि एकादशी तारीख असेल तर चांगले राहील. नियमित आंघोळ केल्यानंतर भगवान शिवची पूजा करावी आणि एकादशी व्रत ठेवावा. रात्री जागरण करणे आवश्यक आहे.
दुसर्‍या दिवशी धूप व दीप, नैवेद्य इत्यादी तयार करून देवाची पूजा करुन खिचडी अर्पित करावी. त्यानंतर पेठा, नारळ, सीताफळ किंवा सुपारी अर्पण केल्यावर स्वतःच्या चांगुलपणाचा पुरस्कार करावा तसेच आपल्याला जे मिळाले आहे त्याबद्दल धन्यवाद द्यावे व पुढील वाक्य बोलावे.
“अरे माझ्या चांगल्या गुणानो, भगवान शंकरा या जगातील महासागरात अडकलेल्यांचा बचाव करण्यासाठी तुम्ही अत्याचार झालेल्यांना आश्रय देणार आहात. अहो पुंडरीक्षा! हे विश्वभवना! अहो सुब्रह्मण्य! हे पूर्वज! अहो जागो! हे क्षुल्लक अर्घ्य तुम्ही लक्ष्मीसमवेत घ्यावे.” त्यानंतर ब्राह्मणाला पाण्याने भरलेले भांडे दान करा. तीळ – अंघोळ आणि तीळ – जेवण दोन्ही उत्कृष्ट आहेत. अशाप्रकारे, अनेक तीळ दान करणाऱ्या व्यक्ती स्वर्गात हजार वर्ष जगतात.
१. तीळ आंघोळ
२. तीळ उकळणे
३. तीळ हवन
४. तीळ तर्पण
५. तीळ जेवण
६. तीळ दान
अशा ६ प्रकारच्या तीळ वापरामुळे या एकादशीला षटतिला एकादशी म्हणतात. हे व्रत ठेवून अनेक प्रकारचे पाप नष्ट होते. हे बोलल्यानंतर पुलस्त्य ऋषी म्हणाले की आता मी तुम्हाला या एकादशीची कहाणी सांगत आहे.
• व्रत कथा –
एकदा नारदजींनी भगवान श्री विष्णूला हाच प्रश्न विचारला आणि देवाने षटतिला एकादशीचे नारदजींना मोठे महत्त्व सांगितले – म्हणून मी तुम्हाला सांगतो. भगवंताने नारदांना सांगितले की अरे नारद! मी तुम्हाला खरे सांगतो. काळजीपूर्वक ऐका !
प्राचीन काळी, ब्राह्मण मृत्यूलोकात रहायचा. तेथे एकदा एक ब्राम्हणी नेहमी उपवास करायची. एकदा ती एक महिना उपवास करत राहिली. यामुळे त्याचे शरीर खूप अशक्त झाले. ती अत्यंत हुशार असूनही, तिने देवता किंवा ब्राह्मणांसाठी कधीही अन्न किंवा पैसे दान केले नाहीत. याद्वारे मला वाटले की ब्राह्मणीने उपवास करून आपले शरीर शुद्ध केले आहे, आता हे विष्णुलोक मिळेल परंतु तीने कधीही अन्नदान केले नाही.भगवान विष्णु पुढे म्हणाले,असा विचार करून मी ब्राह्मणांकडे भिकारी वेशात गेलो आणि भीक मागितली. ती म्हणाली – महाराज, तू का आलास? मी म्हणालो – मला भीक पाहिजे. आणि त्याने माझ्या पदरात भीक म्हणून मातीची भांडी ठेवली. मी ते भांडे घेऊन स्वर्गात परतलो. थोड्या वेळाने ब्राम्हणी सुद्धा आपल्या देहाचा त्याग करुन स्वर्गात आली. त्या ब्राह्मणीला चिकणमाती दान केल्याने स्वर्गात एक सुंदर राजवाडा सापडला, परंतु ते घर, सर्व गोष्टी तिला शून्य असल्याचे आढळले.
ती ब्राम्हणी घाबरुन माझ्याकडे आली आणि म्हणाली की मी बर्‍याच उपवासात तुझी पूजा केली, परंतु तरीही माझे घर सर्व गोष्टींपेक्षा कमी आहे. यामागील कारण काय आहे? यावर मी म्हणालो- आधी तू तुझ्या घरी जा. देवशास्त्री आपल्याला भेटायला येतील. प्रथम त्यांच्याकडून षटतिला एकादशीचे पुण्य आणि पद्धत ऐक, मग दार उघड. माझे बोलणे ऐकून ती तिच्या घरी गेली. जेव्हा देवशास्त्र्यांनी येऊन दार उघडण्यास सांगितले तेव्हा ब्राह्मणी म्हणाली – तुम्ही मला भेटायला आला असाल तर षटतिला एकादशीचे मोठेपण सांगा.
मोठेपण ऐकल्यानंतर ब्राह्मणी दार उघडते. काही काळातच तिच्या घराची भरभराट होते. त्यांच्या विधानानुसार ब्राम्हणी प्रत्येक वेळी माघ महिन्यात उपोषण करायला लागली. या प्रभावामुळे ती सुंदर बनली आणि तिचे घर सर्व सामग्रीने परिपूर्ण झाले. म्हणून मानवांनी मूर्खपणाचा त्याग करावा आणि षटतिला एकादशीला उपवास करावा आणि लोभाऐवजी तीळ दान करावे. हे व्रत गरीबी आणि अनेक प्रकारचे दु: ख दूर करून मोक्षप्राप्ती करून देते.
सत्य आणि तथ्य – पूर्वीच्या कथनानुसार कथेवर ध्यान केंद्रित न करता व फळाची अपेक्षा न करता मनोभावे हे व्रत करावे. या दिवसात आवश्यक असलेली ऊर्जा आपल्याला तीळ प्राप्त करून देते. तीळाचा योग्य प्रकारे वापर करून मनोभावे पूजा करावी.